MGA
MATA SA DAGAT
Eugenio A. Viacrucis
1 Dugay
nang nagdumot si Simon sa iring. Dili maisip ang mga tinap-anan ug pinaksiw nga
nasungkab niini sa iyang payag. Hagbaya pang naupos ang iyang pailub. Apan ang
una niyang paagi sa pagpanimalus, pagluba sa kinabuhi sa mananap nga sungkaban
wala gayud maghimpos. Pakyas.
2 Sa
unang paagi gigamit niya ang sapang. Usa ka gabii niana, gipan-an niya ang
mananap ug isda sa abohan samtang siya nanuop inandam ang sapang sa tuo sa
iyang kamot. Pagkarol sa lata nga gisudlan sa paon mihinay si Simon pagkamang,
pinugngan ang gininhawa ug binakyawng daan ang sapang. Walay kisaw bisan gamay nga misabod sa kahilum. Apan pagguho sa
nawong ni Simon sa ganghaan lahus sa abohan, sa daku niyang kahibulong nakamatngon ang iring. Nagtalikod pa
ngani pagpuk-ong ang iring. Mao pa nganiy paghunat niya sa sapang ang sungkaban nakalayat na sa
gawang sa bungbong salirap sa abohan.
3 Karon
nawagtang na ang kahasol sa nalungot-lungot nga balatian. Ania na gayud sa
iyang kamot ang iring. Maayo nang pagkabilanggo
sa halwa nga gituyo niya paggama tapus hung-a ang duha ka dagkung kitong nga
labtingaw nga igtatagana unta niya kang
pare niya Baldo nga misaad pagbaylo niadto ug usa ka tarong kamote. Karon dili
na gayod makaipsot ang sungkaban sa silot nga tugbang sa gidaghanon sa iyang
sala – kamatayon.
4 Usa
na ka gabii ug usa ka adlaw ang binilanggo sa halwa. Pagdugang sa kaguol sa
mananap, magkaon pa ngani si Simon diha sa tungud sa halwa diin makita ug
magpanimaho sa iring ang kalan-on. Unya pagkatapos niyag kaon, ibutang pa gayud
niya ang salin duol sa halwa sa gilay-on nga dili maabut sa iring pagkawhat.
Pagpalaway ang tuyo ni Simon. Buot niyang palaguton ang mananap. Apan wala
magtagad ang iring sa kan-on. Nagtalikod pa man ngani kini pagpuk-ong. Si Simon
na hinoon ang naglagot.
5 Mao
nga ning gabhiona gihukman nalang gayud niya ang pagpahamtang sa silot sa
iring.
6 Mangitngit
ang kagabhion. Tumang kamingaw ug kadulom mihabol sa tibuok balangay sa Ipil.
Dili pa lang dugay mibagting ang kampanaryo sa simbahan sa lungsod sa animas,
kanang ikawalong takna sa kagabhion. Nanak-op na ang kabalayan. Kay maoy igimok
nilang bukhad sa banig inigbagting gayud sa animas.
7 Paglusad
ni Simon sa iyang ayag nga nagaumbaw sa baybayon gibitbit sa walaniyang kamot
ang gaspin nga sinug-an ug bugsay. Ang iyang hawak gitakin ang sundang nga
gisulod sa sakob. Sa mapulang lamdag sa gaspin matataw ang nawong ni Simon nga
nagmugtok,ang wait mihugot ug tolo ka kunot ang mibathay sa agtang nga hapit
matago sa paldiyas sa kalong buli nga dunoton.
8 Daw
dili kaayo hugot ang hunahuna ni Simon ang pagsilot sa iring karong gabhiona.
Kay madulom uyamot ang kalibutan ug midungdong ang langit sa amihanan ug
silangan. Apan ang kabalaka sa panahon nawagtang sa alimpatakan niining
mamamasol nga giharian sa pagpanimalus sa iring sungkaban. Hikalimtan ngani
niya paggakot ang tak-op sa iyang payag.
9 Ang
kalinaw sa dagat, ang mangitngit ug walay timik nga kagabhion, karon ug unya
pagatugawon lamang sa hinagtok sa bugsay nga mabagnod sa tarik sa baroto. Sa
layong unahan nga gidulngan naglugitom ang banwa sa Tabok gikan diin mabati ang
hanap ug panagsang tinawganay sa tingkawo.
10 Didto
sadulong sa sakyanan, sulod sa halwang kawayan, ang iring banbanon nagpunay ug
ngiyaw.karon pa kini mongiyaw ug duro,daw nagbagolbol sa iyang kahimtang. Sa
nagkalayo ang baroto,nag-anam usab ug kapintas ang bagolbol sa mananap, ingon
sa nakasabut sa dautang tuyo sa nagdala kaniya.
11 Gialingogngogan
si Simon sa hiyaw sa mananap. Napikal siya sa agumod sa sumosukol. Sa iyang kalagot
gidugkal niya sa bugsay ang halwa aron pagpahilom sa binilanggo. Apan wala
mohilom ang mananap. Misukli hinoon ug ngulob nga nagkabang-kabang ug
mabatokon. Nanginit ang dugo sa mamamasol nga pikon ug buot.
12 “Ikawng
animala ka….sungkaban kang daku!” Naminti ang tawo. Gidugkal na usab niya ang
halwa. “Tapus kana gayod karong panuwaya
ka. Padiwalwalon ko ang dila mo karon!” Ang silot nga ipahamtang ni Simon mao
ang pagbato-bato sa iring sa dagat. Didto sa labing halawum nga dapit,sa
kantil,iya kining bato-batoan.
13 Misikma
ug mingulob ang binilanggo. Ang mga mata misiga, midilaab ingon sa duha ka
bugon sa kalayo.
14 “Uy,
tonto!” gitumong na gayud paghandos ang iring sa bugway. “Mosukol ka pa gayung
animala ka ha!” Misagunto ang tingog sa iring nga maayong pagkaigo ang gusok sa
bugsay. Misulbong ang tul-id ug tiliis nga tingog. Dili kadto tiyabaw sa
katalaw o kahadlok. Singgit kadto sa pakig-away,hagit sa pakigsambunot bisan
diin kutob.
15 Miukob
ang mananap sa bugsay. Mikagod ang ngipon sa kahoy. Didto iyang gihurot
pagdapat ang tanan niyang kapungot ngadto sa tawong madagmalon.
16 Nangusmo
si Simon. Nag-utbo-utbo ang dughan. Mibukal ang dugo sa panimalus. Wala nalang
siya mopadayon pagbugsay paingon sa kantil. Naupos na ang iyang pailub sa
mananap nga mibatok inay unta magpakiluoy kaniya.
17 Mitindog
siya sa luwang ug gikab-ot ang giandam nga bato-bato nga didto sa ulin.
Gihigtan niya kini sa usa ka nawi nga uway. Giayo gayud niya paghigot. Unya iya
kining gitunton,pagsulay sa kahunit sa iyang hinigtan. Hunit. Gibati niya ang
kabug-at sa bato-bato nga labi pang mabug-at kay sa pundo sa iyang baroto.
18 Ang
mabagang dag-um nga kaganina nagbitay sa amihanan ug silangan tulin nga
mikamang paingon sa kasadpan ug habagatang langit. Wala makaalinggat ang tawo
sa makalitong pagbalhin sa dautang panahon. Diha na siya makamatikod sa
pagdahunog sa dawogdog didto sa habagatan. Paghangad pa niya wala nay suok sa
langit nga wala salimbongi sa maitum panganod.
19 Midali-dali
ang tawo aron pagtaud sa bato-bato sa halwa. Mikiat lamang ang iyang linihokan.
Nidali siya sa pagsilot. Sa labihang pagdali nadakin-as ang walang tiil nga
mitungtong sa tarik. Nasukamod siya. Madugmo unta ang iyang nawong kon wala pa
makahawid ang tuo niyang kamot sa tak-op sa halwa. Misuliyaw ang iring nga
mihambat sa sa mga tudlo nga nasulod sa kal-ang sa tak-op.
20 “Ayaaay!”
nakasinggit ang tawo sa kalisang. Nakalit niya pagbunlot ang kamot nga giukoban
sa mananap. Sa kakusog sa iyang pagbunlot, nadala pagbukas ang tak-op sa halwa.
21 Mikilab
ang iring nga milayat sa halwa ug mitislaob sa dagat. Nahingangha si Simon.
Nahapla ang panagway nga hikalitan sa kaigmat sa mananap.
22 Misiwsiw
ang dugo sa kamot nga gipaak. Midaghong si Simon sa kasakit. Malala ug mahapdos
ang samad. Misanting ang kaul-ol sa kaunoran. Gisawsaw niya sa dagat ang
nagkadugong kamot. Misamot pag-uylap ang kahapdos. Iyang gitamosan ang mga
samad.
23 “Demonyo!”
Namalikas siya. “Panuwayng daku, hisakpan ko lang ikaw gihapon! Sa dagat dili
ikaw makatago.” Nag-abut ang iyang gininhawa. Misamot pagbukal ang iyang dugo.
Migimok ang iyang apapangig.
24 Migunit
siya sa bugsay ug mitindog. Na diin-diin ang iyang tinan-awan. Gisuling ang
katig, ang kilid sa sakayan. Walay iring siyang nakita.
25 Ang
kasingkasing nga nagdumot wala namumbaling sa kamot nga nagkadugo. Gipatadlas
ang iyang mga mata ngadto pa gayud sa naglugitom dagat sa unahan. Mibugsay
siyag hinay-hinay. Taudtaud mohunong. Nag-aliwaros ang balatian sa panimalos.
26 Mibulig
ang dalunggan sa pagpangita. Naminaw sa kisaw sa dagat. Naniguro ang dalunggan
pagpaminaw.
27 Usa
ka hanap nga ngiyaw ang mikulikot sa dalunggan. Didto ipunting ang mga mata sa
habagatang dagat diin magagikan ang ngiyaw. Iyang nakita, apan hanap kayo, ang
amag sa dagat nagsagilit. Gipakusgan niya ang bugsay. Karon ug unya
magpalong-palong ang nagsagilit nga amag. Nagadulong ang lanat sa naglugitom
banwa sa Tabok.
28 Mikilat
makausa. “Salamat kilat! Dugangi pa gayud!” nanganti ang nagdumot sa dautang
banwag. Mihugot ang mga kamot sa pagkabya sa bugsay. Naninguha siyang hiapsan
ang mananap, kalunggoan lang ang liog sa sundang, samtang dili pa makaabut sa
nagtikaduol nga banwa.
29 Niining
tungura, midaguok ang ulan. Gikan sa amihanan ang nagpungasi ang dagko ug
mabagang lusok sa ulan. Karon milagubo na gayud ang bunok sa baroto.
30 “Ay,
Santilmo!.....wa mo ako tabangi.”
Nanakla siya. Nanaguto. Namalikas. Nahanaw ang amag sa iring. Mitabon sa
mananap nga naglangoy. Naglangoy paingon sa banwa, paingon sa kagawasan.
31 “Por
Diyos,unsa pay akong mahimo! Unsa pay akong mahimo. Nakaikyas na gayud ang
yawa!” nahaurong ang tawo sa pagbugsay. Gipuspos niya ang bugsay sa baroto.
Nabali ang bugsay. Nabulag ang pala-pala. Mitidlom sa dagat.
32 Midugo
na usab ang iyang kamot, natandog sa iyang pagpuspos. Karon gibati na niya ang
katugnaw sa ulan nga mituhop sa sinina niyang ugpak. Nayutyot ang kalong buli.
Naminghoy siya. Misamot pagngiob ang kalibutan nga napalong ang gaspin.
33 Mihunat
siya sa pagbugsay pagpauli. Nabakikaw ang iyang paghunat nga pul-an na lamang
ang iyang nahuptan. Gilabog niya ang pul-an. Naluoy siya sa iyang kaugalingon.
Kahilakon siya sa kangitngit. Karon pa batia niya ang kahuyang. Karon pa gayud.
Usa lang ka iring ang mibuntog kaniya.
34 “Ginoo,
gibiyaan Mo ako.Wa Mo ako tabangi.” Karon miampo na siya sa Makagagahum. Sa
gibati niyang kahuyang, sa kapakyas nga midangat kaniya, misangpit na karon
siya sa panabang sa Ginoo. Ang panagsang
kilat mitultol sa baroto nga miaginod sa pagpauli samtang duha ka kamot maoy
nangahimong bugsay.
(1955)
Meet the Writer
Eugenio A. Viacrucis
(1913-1969) was born in Palompon, Leyte.
He studied at the Provincial High School, took a master’s degree in
education at the University of San Carlos, and did doctoral work at Centro
Escolar University. He worked as a
public school principal in Leyte, a teacher at Southwestern University in Cebu
City, a director of Northern Leyte College in Palompon, and an officer in the
Bureau of Private Schools in Manila.
0 comments